Cao huyết áp là tình trạng áp lực máu lên thành mạch quá cao, gây nguy cơ đột quỵ, bệnh tim, và suy thận. Nguyên nhân có thể do di truyền, tuổi tác, hoặc lối sống không lành mạnh. Các triệu chứng như đau đầu, chóng mặt, và chảy máu cam thường không rõ ràng, khiến cao huyết áp trở thành “kẻ giết người thầm lặng.” Việc chẩn đoán và kiểm soát huyết áp bằng thay đổi lối sống và tuân thủ điều trị là cần thiết để ngăn ngừa biến chứng.
1. Giới thiệu chung về cao huyết áp
Cao huyết áp hay còn gọi là tăng huyết áp, là một tình trạng sức khỏe phổ biến khi áp lực của máu tác động lên thành mạch máu cao hơn mức bình thường. Nếu không được kiểm soát, tăng huyết áp có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm như đột quỵ, bệnh tim, suy thận và các bệnh lý khác. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tăng huyết áp là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong sớm trên toàn cầu.
Tại Việt Nam, cao huyết áp đang ngày càng trở thành vấn đề nghiêm trọng. Theo thống kê của Bộ Y tế, khoảng 25-30% người trưởng thành ở Việt Nam bị cao huyết áp và con số này có xu hướng gia tăng. Việc nhận biết và kiểm soát cao huyết áp là vô cùng quan trọng để bảo vệ sức khỏe và ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm.
2. Nguyên nhân gây ra cao huyết áp
Có hai loại nguyên nhân chính: nguyên nhân nguyên phát (vô căn) và nguyên nhân thứ phát.
- Nguyên nhân nguyên phát (vô căn): Đây là loại cao huyết áp không có nguyên nhân cụ thể và chiếm khoảng 90-95% các trường hợp. Các yếu tố nguy cơ như di truyền, tuổi tác và tình trạng sức khỏe tổng quát có thể góp phần làm tăng nguy cơ cao huyết áp.
- Nguyên nhân thứ phát: Tăng huyết áp thứ phát chiếm khoảng 5-10% và thường do một nguyên nhân cụ thể như:
- Bệnh lý liên quan: Các bệnh lý như bệnh thận mạn tính, hẹp động mạch thận, cường giáp và hội chứng Cushing.
- Sử dụng thuốc: Một số loại thuốc như thuốc tránh thai, thuốc giảm đau non-steroid (NSAIDs) và thuốc cường giáp,…
- Yếu tố lối sống: Lối sống không lành mạnh như hút thuốc lá, uống rượu bia, ăn mặn và thiếu vận động cũng có thể làm tăng nguy cơ mắc tăng huyết áp.
3. Các yếu tố nguy cơ gây cao huyết áp
Một số yếu tố nguy cơ chính bao gồm:
- Tuổi tác và giới tính: Người lớn tuổi thường có nguy cơ mắc tăng huyết áp cao hơn do độ đàn hồi của mạch máu giảm dần theo thời gian. Nam giới thường có nguy cơ mắc cao huyết áp cao hơn nữ giới, đặc biệt là trước tuổi 55. Sau tuổi 65, phụ nữ có xu hướng mắc cao huyết áp cao hơn nam giới.
- Tiền sử gia đình và di truyền: Nếu trong gia đình có người bị cao huyết áp, nguy cơ bạn mắc bệnh cũng sẽ cao hơn.
- Thừa cân, béo phì: Người thừa cân, béo phì có nguy cơ cao huyết áp cao hơn vì tim phải làm việc nhiều hơn để bơm máu, làm tăng áp lực lên thành mạch.
- Lối sống không lành mạnh: Chế độ ăn uống không cân đối, tiêu thụ nhiều muối, mỡ bão hòa, ít ăn rau xanh, trái cây và thiếu vận động là những yếu tố nguy cơ cao.
- Căng thẳng và stress: Căng thẳng kéo dài có thể góp phần làm tăng huyết áp.
- Bệnh lý khác: Những người mắc bệnh thận mạn tính, tiểu đường hoặc rối loạn chuyển hóa mỡ máu cũng có nguy cơ cao huyết áp cao hơn.
4. Dấu hiệu và triệu chứng nhận biết cao huyết áp
Cao huyết áp thường được gọi là “kẻ giết người thầm lặng” vì nó thường không có triệu chứng rõ ràng cho đến khi xuất hiện các biến chứng nghiêm trọng. Tuy nhiên, một số dấu hiệu và triệu chứng có thể nhận biết bao gồm:
- Triệu chứng chung thường gặp:
- Đau đầu: Đặc biệt là đau đầu vào buổi sáng ở vùng sau gáy.
- Chóng mặt: Cảm giác mất thăng bằng, chóng mặt.
- Ù tai: Tiếng ù trong tai có thể nghe rõ hơn khi bệnh nhân căng thẳng hoặc trong môi trường yên tĩnh.
- Chảy máu cam: Hiện tượng này có thể xảy ra do áp lực máu cao làm tổn thương mạch máu nhỏ trong mũi.
- Mệt mỏi, khó thở: Có thể gặp khi huyết áp cao kéo dài và gây tổn thương cho tim và phổi.
- Triệu chứng nặng hơn có thể xuất hiện:
- Đau thắt ngực: Do thiếu máu cục bộ gây đau vùng ngực.
- Nhìn mờ, mờ mắt: Do cao huyết áp gây tổn thương võng mạc.
- Các triệu chứng của tổn thương cơ quan đích: Bao gồm đột quỵ, suy tim, suy thận…
5. Chẩn đoán cao huyết áp
Chẩn đoán cao huyết áp thường được thực hiện thông qua việc đo huyết áp bằng thiết bị đo huyết áp. Phân loại tăng huyết áp theo “Hướng dẫn chuẩn đoán và điều trị Tăng huyết áp” 2010 của Bộ Y Tế như sau:
Việc theo dõi huyết áp tại nhà cũng rất quan trọng để phát hiện sớm và theo dõi tình trạng bệnh.
6. Hậu quả và biến chứng của cao huyết áp không được kiểm soát
Cao huyết áp không được kiểm soát có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm:
- Đột quỵ và tai biến mạch máu não: Là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở người bị cao huyết áp.
- Bệnh tim mạch: Cao huyết áp có thể gây suy tim, nhồi máu cơ tim, và bệnh động mạch vành.
- Suy thận: Áp lực máu cao kéo dài có thể làm tổn thương các mạch máu nhỏ trong thận, dẫn đến suy thận.
- Biến chứng mắt: Cao huyết áp có thể gây xuất huyết võng mạc, phù gai thị, và thậm chí dẫn đến mù lòa nếu không được kiểm soát.
- Các biến chứng khác: Cao huyết áp cũng có thể ảnh hưởng đến mạch máu và gây ra các vấn đề liên quan đến tuần hoàn máu.
7. Phòng ngừa và kiểm soát cao huyết áp
Phòng ngừa và kiểm soát cao huyết áp bao gồm:
- Thay đổi lối sống lành mạnh:
- Chế độ ăn uống cân đối: Giảm muối, đường, mỡ bão hòa; tăng cường rau xanh, trái cây, cá và các loại ngũ cốc nguyên hạt.
- Vận động thể lực đều đặn: Thực hiện các bài tập aerobic như đi bộ, chạy bộ, đạp xe ít nhất 30 phút mỗi ngày.
- Giảm cân: Duy trì cân nặng khỏe mạnh.
- Điều chỉnh lượng muối trong chế độ ăn: WHO khuyến nghị lượng muối tiêu thụ hàng ngày không nên vượt quá 5g.
- Kiểm soát căng thẳng, stress: Áp dụng các biện pháp như yoga, thiền, hoặc các bài tập hít thở sâu để giảm căng thẳng.
- Tuân thủ điều trị thuốc: Nếu đã được chẩn đoán cao huyết áp, việc tuân thủ đúng liều lượng thuốc và lịch tái khám theo hướng dẫn của bác sĩ là vô cùng quan trọng.
- Kiểm tra huyết áp định kỳ và theo dõi sức khỏe: Đối với người có nguy cơ cao hoặc đã có tiền sử bệnh, việc kiểm tra huyết áp định kỳ là rất cần thiết.
8. Kết luận
Cao huyết áp là một tình trạng sức khỏe nghiêm trọng và cần được chú ý đặc biệt. Nhận thức về cao huyết áp và thực hiện các biện pháp phòng ngừa, kiểm soát hiệu quả là cách tốt nhất để bảo vệ sức khỏe và tránh các biến chứng nguy hiểm. Hãy thường xuyên kiểm tra sức khỏe và duy trì lối sống lành mạnh để phòng ngừa cao huyết áp và bảo vệ bản thân cùng gia đình khỏi những nguy cơ bệnh tật.
Xem thêm:
